تاثیر اسباب بازی‌های رباتی بر رشد عاطفی و هوش کودکان

تکنولوژی رباتی و هوش مصنوعی در چند دهه گذشته به سرعت پیشرفت کرده و دامنه خود را در صنایع مختلف گسترش داده است. اولین بار انبارها و کارخانه‌های صنعتی برای اتومازیسیون فعالیت‌ها و خط تولید خود از ربات‌ها استفاده کردند و پس از آن، پای ربات‌ها به اماکن عمومی‌تری مثل شهربازی‌ها، کافه‌ها، رستوران‌ها، هتل‌ها، و حتی بیمارستان‌ها باز شد. امروزه در کشورهای پیشرفته مثل ژاپن، بسیاری از فعالیت‌های مربوط به خدمات و سرویس‌دهی در جامعه را ربات‌ها انجام می‌دهند و حتی در منازل شخصی، می‌توان تاثیر اسباب بازی‌های رباتی و کودکانی حین بازی با ربات ، یا ربات‌های خدمتکار را مشاهده کرد.

ربات‌های پیشخدمت و ربات پرستار، ژاپن

اما این پایان داستان نیست… اکنون ربات‌ها آماده ورود به خانه‌های ما هستند؛ جایی که می‌توانند خدمتکار یا دستیار ما در انجام کارهای روزانه، و یا هم‌بازی فرزندانمان باشند.

ورود هوش مصنوعی به دنیای کودکان

در سال‌های اخیر شاهد هجوم اسباب بازی های رباتی با هدف برقراری ارتباط اجتماعی با کودکان بوده‌ایم که از این میان می‌توان به ربات‌های Jibo، Kuri، Cozmo و M.A.X اشاره کرد. برخلاف اسباب بازی های معمول، این ربات‌ها به فناوری هوش مصنوعی مجهز شده‌اند و می‌توانند دارای “شخصیت” باشند؛ قابلیتی که تا پیش از آن هیچ اسباب بازی دارا نبود و به کودکان اجازه می‌دهد که بتوانند هنگام بازی با ربات اسباب بازی خود، تعامل فعال و دوطرفه داشته باشند.

ربات‌های هوشمند می‌توانند چهره و صدای صاحب خود را تشخیص دهند، به سوالات به شیوه معنی‌دار پاسخ بدهند، و احساسات نسبتا پیچیده مثل اضطراب یا همدلی را شبیه سازی کنند، به عبارت دیگر، بازی با ربات فقط یک سرگرمی ساده نیست که بخشی از اوقات فراغت کودکان را پر کند؛ ربات‌ها می‌توانند نقش یک دوست و همراه را برای کودک به عهده بگیرند، نقشی که با پیشرفت هوش مصنوعی، به تدریج در حال کمرنگ کردن مرز بین انسان و ماشین است…

مرتبط با این مطلب، در مجله پیویو:

https://pioio.com/mag/2019/08/27/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a8%d8%b1%d8%af%d9%87%d8%a7%db%8c-%d9%87%d9%88%d8%b4-%d9%85%d8%b5%d9%86%d9%88%d8%b9%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%a2%d9%85%d9%88%d8%b2%d8%b4/

…اما سوالی که ذهن بسیاری از والدین و جامعه‌شناسان را درگیر می‌کند، این است که این گونه روابط مصنوعی، و به طور کلی ماشین‌ها، برای آینده کودکان کاملا بدون ضرر هستند؟ آیا تاثیر اسباب بازی‌های رباتی بر کودکان فقط یک تعامل موقت است، یا می‌تواند تاثیرات عمیق و بلندمدت داشته باشد؟

سازندگان ربات‌های اسباب بازی اذعان می‌کنند که این ربات‌ها برای کودکان مزایای آموزشی و اجتماعی زیادی دارند:

سازندگان می‌گویند که تاثیر اسباب بازی‌های رباتی کاملا در روند رشد کودک مشهود است و ربات‌ها می‌توانند به پرورش مهارت‌های اجتماعی و تقویت خلاقیت او کمک کنند. سینتیا بریزیل، خالق ربات اسباب بازی جیبو، می‌گوید: “ربات‌ها شما را از نظر اجتماعی و عاطفی درگیر می‌کنند و به شما کمک می‌کنند تا کاری را که میخواهید انجام دهید. این امر باعث می‌شود که فناوری رباتی برای جمعیتی بسیار گسترده‌تر از کودکان، در دسترس، سرگرم کننده و جذاب باشد.”

اگرچه ربات‌ها هنوز قابل جایگزین شدن با انسان نیستند و تا تبدیل شدن به یک موجود زنده واقعی، فاصله بسیار زیادی دارند، اما هر روز به طور فزاینده‌ای پیچیده‌تر و بیشتر شبیه انسان می‌شوند. این روند احتمالا در آینده نیز ادامه خواهد داشت و قرار است نحوه تعامل ما انسان‌ها با ماشین‌ها را برای همیشه تغییر دهد. خانم بریزیل می‌افزاید: “ربات‌ها می‌توانند به چیزی عمیقا انسانی درون ما دست پیدا کنند؛ چیزی که ما را تبدیل به انسان می‌کند. آنها به ما کمک می‌کنند تا خلاق و نوآور شویم، کمک می‌کنند که با وجود دوری از دیگران عمیق‌تر احساس ارتباط کنیم، همینطور می‌توانند دستیار مورد اعتماد ما باشند و به ما کمک کنند تا با تبدیل شدن به بهترین ورژن خود، به اهداف خود دست یابیم.”

برخی افراد درمورد تاثیر اسباب بازی‌های رباتی بر رشد کودکان نگران هستند!

البته همه با این ارزیابی موافق نیستند، مخصوصا زمانی که به کودکان مربوط می‌شود… به گفته دونالد وینیکات، متخصص اطفال و روانکاو انگلیسی، ربات کنترلی، درست مثل خرس‌های پولیشی و عروسک‌ها، از نوع اسباب بازی‌های انتقالی است. ربات بازی برای کودک بر رشد ذهنی و اجتماعی او تاثیر مثبت دارد و کمک می‌کند تا بر کمبود اعتماد به نفس و اضطراب‌های ناشی از روابط اجتماعی غلبه کند.

واقعیت این است که کودکان اغلب با اسباب بازی‌ها و مخصوصا عروسک‌های خود، ارتباط عاطفی عمیقی برقرار می‌کنند و برای آنها ویژگی‌های خاصی در نظر می‌گیرند؛ گاهی اوقات حتی برای آنها شخصیت کاملی را به وجود می‌آورند. از آنجا که در این ارتباط، عامل فعال خود کودکان هستند، این واقعیت را می‌دانند که هر کاری که اسباب بازی انجام می‌دهد، کاملا ساخته و پرداخته ذهن خودشان است و درواقع زنده نیست. به گفته دینا اسکلنیک ویزبرگ، محقق ارشد دپارتمان روان شناسی دانشگاه پنسیلوانیا، کودکان در سن سه سالگی یاد می‌گیرند بین آنچه واقعی هست و آنچه نیست، تمایز قائل شوند. در این زمان است که تاثیر اسباب بازی‌های رباتی که می‌توانند خودشان حرکت کنند، حرف بزنند، و مثل یک انسان به محیط اطرافشان پاسخ دهند، از بقیه متمایز می‌شود. تاثیر اسباب بازی‌های رباتی به گونه‌ای است که می‌تواند به شکل مثبتی کودکان را دچار چالش و سردرگمی کند، طوری که نتواند تشخیص دهد اسباب بازی که راه می‌رود و حرف می‌زند، واقعا زنده است یا نه؟

آیا تهیه یک ربات بازی برای کودک می‌تواند بر احساساتی مثل همدلی یا تعامل او با دیگران تاثیر منفی بگذارد؟

شری ترکل، استاد مطالعات اجتماعی علم و فناوری در موسسه فناوری ماساچوست، یکی از مخالفان سرسخت بازی با ربات برای کودکان است. به اعتقاد وی، هر کاری که ربات‌ها انجام می‌دهند فقط یک شبیه سازی برنامه ریزی شده است و از آنجا که ربات‌ها احساس واقعی ندارند، نمی‌توانند هنجارهایی مانند همکاری، همدلی، و کمک به دیگران را در کودکان پرورش دهند؛ آنها فقط به شکلی سطحی و نمایشی تظاهر به این رفتارها می‌کنند، اما کودکان این را نمی‌دانند و همان‌طور که به یک انسان وابسته می‌شوند، به آنها عادت می‌کنند، در نتیجه ممکن است اینطور برداشت کنند که در آینده هم در یک ارتباط واقعی، باید به همان شکل رفتار کنند؛ به عبارت دیگر، ربات بازی برای کودک ممکن است بر توانایی درک واقعی او از افراد و شیوه ارتباط با آنها تاثیر منفی بگذارد. برای درک واقعی یک انسان دیگر، شما باید بتوانید خودتان را در شرایط او قرار دهید و شنونده خوبی باشید؛ این مهارتی است که کودکان هنگام بازی با ربات نمی‌توانند یاد بگیرند.

شبیه سازی احساسات در مواردی می‌تواند مفید باشد!

این که یک ماشین بتواند احساسات انسانی را شبیه سازی و تقلید کند، چندان هم ایده بدی نیست!

کیت دارلینگ، محقق رباتیک در موسسه فناوری ماساچوست، عنوان می‌کند: “بعضی ربات‌ها می‌توانند واقعا رفتار یک موجود زنده را تقلید کنند، و زمانی که به آنها ضربه می‌زنید، طوری وانمود کنند که انگار درد دارد! آیا این باعث ایجاد حساسیت در شما نسبت به آسیب زدن به یک موجود زنده واقعی نمی‌شود؟”

به عنوان مثال، در کنفرانسی در بهار 2018، جمعی از محققان کره جنوبی، یک نوع جدید از ربات بازی برای کودک را رونمایی کردند که برای جلوگیری از رفتارهای خشونت آمیز روی ربات‌ها طراحی شده بود. شِلی، لاک پشت رباتی، وقتی که به آرامی نوازش شود، روشن می‌شود و با دست و پای خود حرکاتی شبیه رقصیدن به نشانه شادی انجام می‌دهد، اما اگر به آن ضربه شدی یا ناگهانی وارد کنید، به داخل لاک خود رفته و برای مدتی خاموش می‌شود!

هنگامی که شلی را نوازش کنید شروع به رقصیدن می‌کند، در صورت ضربه زدن به داخل لاکش فرو می‌رود و خاموش می‌شود.

سازندگان شلی انتظار دارند که ربات‌های مشابه آن، بتوانند کیفیت تعاملات کودکان را در زمینه‌های مختلف اجتماعی افزایش دهند. یقینا، ربات‌هایی مانند شلی، پتانسیل تشویق کودکان به رفتارهای درست اجتماعی و کمک به رشد اخلاقی آنها را دارند.

تاثیر اسباب بازی‌های رباتی ، خوب یا بد؟

اسباب بازی‌های رباتی حاصل تلفیق روند اجتماعی و پیشرفت تکنولوژی ما هستند. آنها می‌توانند در زمینه‌های خاصی بسیار مفید باشند، اما با برخی نگرانی‌های اخلاقی جدی نیز همراه هستند. اگر تصمیم به تهیه یک ربات بازی برای کودک خود دارید، باید حتما از قبل تحقیقات خود را انجام دهید تا متوجه شوید که اسباب بازی قرار است چه چیزهایی به فرزند شما بگوید و او را در معرض چه ارزش‌هایی قرار دهد؟ باید به فرزندتان توضیح دهید که این ربات بازی برای کودک شما فقط یک ماشین است و یک موجود زنده واقعی نیست؛ مهم‌تر از همه، باید در کنار فرزندتان باشید و به او نشان دهید که می‌تواند به شما اعتماد کند، طوری که احساس نکند مجبور است در زمان مشکل یا برای کسب آرامش به دوست بی جان خود مراجعه کند.

ممکن است به مطالعه این مطلب نیز علاقه‌مند باشید:

https://pioio.com/mag/2019/07/25/%d9%86%d9%88%d8%a2%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%ac%d8%af%db%8c%d8%af-%d9%be%d9%88%d8%b3%d8%aa-%d8%a7%d9%84%da%a9%d8%aa%d8%b1%d9%88%d9%86%db%8c%da%a9%db%8c-%d8%a8%d9%87-%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%aa-%d9%87%d8%a7/