آشنایی با مصرف داروهایی که باهم تداخل دارویی دارند

تداخلات دارویی

• داروها به چند دسته تقسیم می شوند؟

منظور از دارو (Drug or Medicine)، موادی است که به وسیله یک یا چند واکنش شیمیایی و حتی فیزیکی، سبب ایجاد تغییری در نوع عملکرد های دستگاه ها و اندام های بدن (بافت هدف) می شوند، به گونه ای که تغییر به وجود آمده، می تواند به صورت آشکار یا پنهان، بر اعمال زیستی فرد تاثیر بگذارد برای آشنایی با داروهایی که باهم تداخل دارویی دارند ما را دنبال کنید.

داروهای مورد استفاده بشر تا کنون در سه دسته کلی قرار می گیرند:

1. داروهای گیاهی: همانطور که از نام آن ها پیداست، منشا گیاهی دارند و از طبیعت حاصل می شوند. در ابتدا، استفاده از این داروها، حالت آزمون و خطا داشت؛ چرا که در زمان کشف آن ها، فرد از خواص و نوع تاثیرگذاری آنها مطلع نبوده است.
2. داروهایی که منشا حیوانی یا معدنی دارند. داروهایی همچون: روغن شتر مرغ، روغن گوسفند، آرسنیک و …
3. داروهای شیمیایی: این داروها با بکارگیری مواد شیمیایی مختلف و طی چندین واکنش در لابراتوار (Laboratory) تهیه می شوند.

• داروی شیمیایی یا گیاهی، مسئله این است!

شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که بهتر است برای درمان یک بیماری، از داروهای شیمیایی استفاده و یا نظر خود را به داروهای گیاهی معطوف کنیم؟ در جواب باید گفت که در واقع، داروهای گیاهی اثر درمانی ثابت شده ای ندارند و در بیشتر موارد توصیه می شود که فرد، در کنار استفاده از داروی اصلی، از داروهای گیاهی نیز به صورت یک مکمل استفاده کند؛ هرچند که در طب سنتی این داروها، اکثرا به منظور پیشگیری یا حفظ سلامتی مورد استفاده قرار می گیرند.
برخی از افرا این گونه تصور می کنند که داروهای گیاهی به دلیل داشتن منشا طبیعی، باعث تداخل دارویی نمی شوند و همچنین اثرات مضر برای بدن انسان ندارند؛ در حالی که این دیدگاه بسیار غلط است و تا به امروز افرار زیادی را به کام مرگ کشانده است. برخلاف تصورات، داروهای گیاهی نیز می توانند با یک داروی گیاهی و یا داروی شیمیایی دیگر، تداخل دارویی داشته باشند.
ترسیدن از عوارض محتمل داروهای شیمیایی موجود در بازار، بدون در نظر گرفتن همه جوانب، سبب روی آوردن افراد به داروهای گیاهی شده است؛ بی آنکه از عوارض داروهای گیاهی مطلع باشند. اساسا دارو، چه گیاهی و چه شیمیایی در حد و اندازه خود اثرگذار است و آستانه تاثیرگذاری آن ها بین دوز های متفاوتی در افراد مختلف و با توجه به شدت بیماری، تغییر می کند.
به طور خلاصه می توان گفت که فرد بیمار باید با توجه به داروی تجویز شده توسط پزشک، درمان خود را آغاز کند؛ سپس با مراجعه به یک دکتر طب سنتی و با توجه به داروهای شیمیایی مورد مصرف، داروی گیاهی ای نیز به عنوان مکمل برای عملکرد بهتر و سریعتر داروی اصلی مورد استفاده، مصرف کند.

• تداخل دارویی به چه معناست و چرا ایجاد می شود؟

تداخل دارویی (Drug interaction) به یک سری عارضه گفته می شود که در نتیجه ترکیب یا مصرف شدن داروهای شیمیایی و حتی گیاهی، رخ می دهد. این عوارض هنگامی ایجاد می شود که پزشک معالج، بدون اطلاع از تداخل دارویی  احتمالی، دست به تجویز داروهایی می زند که مصرف همزمان و حتی با فاصله آن ها، برای فرد مشکلاتی در پی خواهد داشت؛ یا اینکه فرد به صورت خودسرانه اقدام به مصرف دارو، بدون نسخه پزشک می کند. به همین دلیل است که خود درمانی در بیشتر موارد، به جای اثر مثبت، تاثیری منفی و عکس بر روی فرد می گذارد. گاهی نیز در شرایط فوری و اضطراری یا تحت درمان قرار گرفتن مریض توسط یک پزشک دیگر، این مشکل پیش می آید.

عوارض ناشی از تداخل دارویی، در بیشتر موارد برای فرد مصرف کننده، مضراتی را در بر خواهد داشت. البته ممکن است تاثیرات نسبتا مفیدی هم داشته باشد؛ برای مثال در استفاده از دو نوع داروی مشخص، یکی از آن ها می تواند با اثر بر دیگری، میزان اثر بخشی آن را کاهش یا به طور کامل متوقف کند. از جمله موارد استفاده این نوع از تداخل دارویی ها، کاهش عوارض داروهای مسکن است که برای این منظور، آن ها را با گروهی از داروهای ضد تهوع، تجویز می کنند.

• کدام تداخلات دارویی مرگبارند؟

در موضوع تداخلات دارویی، به یک دارو یا ماده ایجادکننده و به ماده یا داروی دیگر، تحت تاثیر قرارگیرنده یا مداخله کننده می گویند. در بعضی از موارد، دو دارو باید با فاصله زمانی تقریبا طولانی نظیر یک یا دو روز فاصله مصرف شوند؛ در حالی که در بیشتر موارد این گونه نیست و فقط مصرف نشدن همزمان دو دارو مهم است و با گذشتن فاصله اندکی، دیگر تداخل دارویی ایجاد نخواهد شد.
در زیر، لیستی از مهمترین تداخلات دارویی آورده شده است که برخی از آن ها شاید در لحظه مرگ آور نباشند؛ اما اثراتی بر فعالیت بیولوژیک سیستم های بدن می گذارند که بعد ها زمینه مرگ زود هنگام فرد را آماده می کند. برخی دیگر نیز، تاثیرات برگشت ناپذیری بر روی بدن فرد اعمال می کنند که تا آخر عمر همراه او خواهد بود. داروهای ایجاد کننده در سمت راست و داروهای تحت تاثیر قرار گیرنده در سمت چپ نوشته شده و روبروی آن ها، تاثیرات شان بر عملکرد انسان ذکر شده است.

ضد حساسیت ها (آنتی هیستامین)  با  قرص های آرام بخش  :  ترکیب ضدحساسیت ها و قرص های های آرام بخشی چون آلپرازولام، موجب افزایش اثرگذاری قرص آرام بخش و در موارد گسترده، منجر به مرگ می شود؛ به این دلیل که مصرف این دو دارو، مانند مصرف چند قرص آلپرازولام با هم است که بسیار خطرناک محسوب می شود. در موارد دیگر ممکن است که مشکلات جبران ناپذیری برای فرد ایجاد شود. به علاوه، مصرف طولانی مدت قرص های آرام بخش، با اثر بر مغز فرد، پیش زمینه ابتلا به انواع گسترده ای از بیماری های مغزی همچون آلزایمر زودرس را برای او ایجاد می کند.

فورانوکومارین(ماده موجود در آب گریپ فروت)  با  آلپرازولام یا آتورواستاتین ها  :   افزایش میزان اثرگذاری داروهای دیگر بر سیستم های مختلف بدن به دلیل مختل کردن عملکرد طبیعی دارو

سایمتیدین  با  لیدوکائین یا وارفارین  :  افزایش اثرگذاری داروی های دیگر به علت تاثیر بر عملکرد بیولوژیک کبد. بسته به نوع داروهای مصرفی دیگر، این افزایش می تواند طیفی از مسمومیت تا مرگ را برای فرد مصرف کننده در پی داشته باشد.

آنتی بیوتیک ها  با  قرص های ضد بارداری  :  مصرف آنتی بیوتیک هایی همچون آموکسی سیلین به همراه قرص های ضد بارداری، منجر به کاهش اثرگذاری قرص ضد بارداری و حتی در مواردی از بین رفتن تاثیرات آن می شود.

ریتورومایسین   با   کینیدین یا تئوفیلین  :  مصرف همزمان یا با فاصله زمانی اندک این دو دارو، سبب مسمومیت شدید و حتی بسیار شدید می شود. بر طبق تحقیقی که در سال 2017 در دانشگاه هامبورگ آلمان انجام شده است، در طول یک سال، حدود 650 نفر بر اثر این تداخل دارویی جان خود را از دست می دهند.  بنابراین، دقت کنید که فاصله زمانی مصرف این دو دارو، حداقل 24 ساعت باشد تا از عوارض احتمالی آن، در امان باشید.

الکل  با  استامینوفن  :  ترکیب این دو ماده، سبب افزایش یافتن شدت اثر استامینوفن بر اندام های هدف همچون مغز شده و همچنین با ایجاد اثرات بسیار مخرب بر کبد، زمینه ایجاد انواع بیماری های کبدی همچون سیروز کبدی را فراهم می سازد. ضمن اینکه مصرف خود الکل نیز به تنهایی، اثرات سوء بسیاری بر مغز و دستگاه عصبی مرکزی خواهد داشت.

ایبوپروفن،ژلوفن و به طور کلی داروهای ضدالتهابی   با   ضد انعقادهایی همچون وارفارین و هپارین یا فوروزماید  :  مصرف این گونه داروها با هم، 2 نوع تاثیر بر عملکرد دستگاه های بدن انسان دارند که به شرح زیر است:

1. با راه اندازی یک سری ساز و کارها، سبب کاهش اثر داروهای دیورتیک همانند فوروزماید یا تریامترن H می شود که وابسته به بیماری فرد، می توانند برای او خطرناک واقع شود.
2. داروهای ضدانعقاد خون مانند وارفارین و هپارین، موجب کاهش تجمع گرده ها یا همان پلاکت ها در خون می شوند. مصرف داروهایی همچون ژلوفن و ایبوپروفن همزمان با ضد انعقاد ها، این تاثیرگذاری را افزایش داده و سبب کاهش شدید این تجمعات می شود؛ در نتیجه این احتمال وجود دارد که فرد دچار خونریزی خفیف یا شدید شود. اگر از هرگونه داری ضدانعقاد خون استفاده می کنید، حتما با فاصله زمانی نسبتا طولانی، از داروهای ضدالتهابی استفاده کنید.

پتاسیم کلرید(با فرمول شیمیایی KCl )  با  آمیلوراید، تریامترن H و اسپیرونولاکتون  :  ترکیب حاصل از مصرف پتاسیم کلرید و داروهای مذکور، موجب افزایش میزان یون پتاسیم (K⁺) موجود در خون می شود که به این بیماری، هایپرکالمی می گویند. این بیماری با نشانه هایی مثل احساس خستگی زودرس و نامنظم بودن نوارقلب یا همان الکتروکاردیوگرام شناسایی می شود. این بیماری به دلیل ایجاد اختلال در عملکرد سلول های عصبی و همچنین ماهیچه ای، نیازمند توجه جدی است.

دیگوکسین  با  وراپامیل یا آمیودارون  :  با تاثیر بر یکدیگر، سبب ایجاد مسمومیت می شوند که با توجه به مقدار مصرف، درمان آن می تواند آسان یا سخت باشد. در ایجاد مسمومیت، این دیگوکسین است که نقش اصلی را بازی می کند.

سالیسیلات هایی همچون آسپرین  با  هپارین یا وارفارین  :  استفاده از داروهای گفته شده با هم، موجب افزایش احتمال خونریزی شده و حتی در مواردی می تواند به درونی ترین لایه دیواره معده که مخاط نام دارد، آسیب های جدی وارد کند. لایه مخاطی معده، در تماس مستقیم با محتویات بلعیده شده است و از این نظر، آسیب پذیری بیشتری دارد.

بازدارنده های MAO (مهارکننده های مونوآمین اکسیداز)  با  قرص های ضدافسردگی مثل: دسیپرامین، دوسولپین و …  :  بازندارنده های MAO به سبب اینکه تداخل دارویی و همچنین عوارض جانبی بسیاری دارند، در نسخه های پزشکان کمتر مشاهده می شوند. دو نوع داروی گفته شده، با تاثیر عکس یکدیگر و برهم کنش با هم، می توانند در مدت زمان کوتاهی منجر به افزایش بسیار زیاد فشارخون، تعداد ضربان های قلب، دمای بدن و در نهایت، ایجاد تشنج در فرد شوند.

بتابلوکرها (پروپرانولول)  با  انسولین  :  کاهش شدید قندخون به صورت لحظه ای، به طوری که فرد باید به سرعت مقداری قند مصرف کند تا این کاهش ایجاد شده را جبران کند.

وارفارین و فراوانی داروهای مداخله کننده!

وارفارین یا کمادین، نام دارویی ضد انعقاد خون است که با ایجاد اختلالی در عملکرد طبیعی ویتامینK ، موجب لخته نشدن خون می شود و از این رو، در مواردی که ممکن است آمبولی روی دهد، مورد استفاده قرار می گیرد.

وارفارین با داروهای گفته شده در زیر تداخل دارد که این تداخل، می تواند کاهش یا افزایش تاثیر ضد لختگی وارفارین باشد:

• ریفامپین
• فنی توئین
• اریترومایسین
• ایبوپروفن
• سایمیتیدین
• آسپرین
• آمیودارون
• مترونیدازول
• لووستاتین
• دیفاتونین

آمپول بیکربنات سدیم، با آمپول هایی مانند دوپامین ، اپی نفرین و … تداخل دارویی دارد. مصرف همزمان این دو، سبب مرگ فرد خواهد شد.

رینگر، نام یک سرم است که از ترکیبی از کلر، سدیم و پتاسیم تشکیل می شود و به منظور جبران الکترولیت های از دست رفته و همچنین افزایش میزان خون بکار می رود. سرم رینگر، با فراورده های خونی و آمپول سفتریاکسون تداخل مرگبار دارد.

اکسی توسین، نام یک هورمون است که به آن، هورمون عشق نیز می گویند و نقش مهمی در روابط جنسی ایفا می کند. آمپول اکسی توسین نیز با سرم دکستروز سبب ایجاد عوارض بسیار شدید و حتی مرگ می شود.

• راه حل چیست؟

در بحث تداخل دارویی، باید بدانید که اکثر پزشکان از عواقب مصرف دو یا چند دارو به طور همزمان آگاه هستند، چرا که در هنگام تحصیل واحد های مربوط به آن را گذرانده اند، مگر اینکه برخی از آن ها این موضوع فراموش کرده باشند که احتمال آن کم است؛ بنابراین خیالتان از طرف پزشک باید آسوده باشد.
همانطور که گفته شد بیشتر تداخلات دارویی، نتیجه خود درمانی فرد است. از این رو بهترین راه حل این است که:

1. اگر تصمیم به شروع استفاده یا حتی قطع کردن یک دارو را دارید، پزشک را از این تصمیم خود مطلع کنید و هنگام مراجعه به دکتر خودتان، داروهایی که مصرف می کنید(حتی استامینوفن!)را به او بگویید.
2. مطالعه بروشور موجود در جعبه داروها نیز اطلاعات مفیدی در اختیار شما قرار می دهد. بسیاری از شرکت های داروسازی، تداخل داروییِ داروی تولید شده را در بروشوری که گفته شد، می نویسند.
3. بدون تجویز پزشک تان و به توصیه اطرافیان، هیچگاه دو داروی خاص را با هم مصرف نکنید.

با توجه به تمام موارد ذکر شده، باید حتما قبل از مصرف هر دارویی با پزشک مشورت کرده و  هیچ گاه بدون تجویز پزشک دست به مصرف خودسرانه دارو نزنید. این ها، راه های ساده ای هستند که ممکن است جان شما را از مرگ نجات دهند!