یکی از که ممکن است برای بسیاری از افراد ایجاد شود ایجاد لخته ها در خون او هستند. لخته های برای مواردی مفید هستند اما در مواردی ممکن است جان فرد را به خطر بیاندازند. لخته خون در بدن به دلایل مختلفی تشکیل می شود. االبته تشکیل نشدن لخته ی خون خود ضرر های زیادی دار و مانع از بند آمدن خون ریزی ها در بدن فرد می شود. اما لخته خون چگونه به وجود می آید و خطرات تشکیل لخته خون در بدن چیست. چرا گاهی تشکیل نشدن لخته خون خود ضرراتی دارد؟ این ها سوالات رایجی هستند که در این مقاله به آن ها پاسخ می دهیم.
بیماری های مربوط به تشکیل لخته خون
- Hyperemia (پرخونی)
اصطلاحی است به معنای این که سرخرگ ها به خصوص آرتریول ها در یک بافت یا در کل بدن گشاد شوند و خون بیش تری در آن ها جریان پیدا کند و این باعث پرخونی موضعی شود.هایپرمیا باعث می شود بافت قرمزتر به نظر برسد. هایپرمیا یک پدیده فیزیولوژیکی است که شایع ترین علت آن گرما است. مثلاً اگر فردی در یک محیط گرم یا صحرای سوزان گیر بیفتد دچار هایپرمیا می شود. بدن سعی می کند با اتساع سرخرگ های سطح پوست حرارت را از خود دفع کند. پس هایپرمیا یک پدیده فیزیولوژیک است که تنظیم عصبی دارد. یعنی مغز به آن فرمان می دهد. ندرتاً ممکن است هایپرمیا به دلیل بیماری های نورولوژیک نادر باشد که در آن تنظیم قطر رگ ها به هم می خورد.
در هنگام ورزش هم در ماهیچه ها هایپرمیا اتفاق می افتد که فیزیولوژیکی است یعنی ماهیچه ای که نیاز به انجام کار دارد به خاطر انرژی زیادی که می خواهد به طور طبیعی سرخرگ هایش گشاد می شود و خون بیش تری دریافت می کند که موقتی است و بعد از قطع ورزش هایپرمیا برطرف می شود.
بدن در ناحیه ای که التهاب داشته باشد هم رگ هایش گشاد می شود و هایپرمیا ایجاد می شود. علامت هایپرمیا، اریتما یا قرمزی است. افرادی که در جای گرم گیر می افتند صورتشان قرمز می شود که اریتمای پوستی است.
- Congestion (پرخونی سیاهرگی)
خیلی شایع تر از هایپرمیا است. وقتی سیاهرگ ها و به خصوص ونول ها گشاد شوند، این اتساع باعث پرخونی شود و احتقان یا Congestion اتفاق می افتد (احتقان یعنی جمع شدن یا حبس شدن خون داخل سیاهرگ) احتقان به خاطر این است که یک فشار یا انسدادی بر سر راه سیاهرگ ها است که باعث شده خون در پشت آن انسداد جمع شود و مویرگ ها هم گشاد می شوند و خون در آن ناحیه تجمع یابد. یکی از جاهای شایع Congestion نارسایی احتقانی قلب است. در ناحیه ای که Congestion وجود دارد ممکن است مویرگ ها پاره شوند؛ چون مویرگ ها گشاد شده و خون زیادی در آن جمع شده است. وقتی مویرگ پاره شود خون ریزی می کند (خون ریزی های نقطه ای کوچک) بعد این خون جذب می شود و بقایای آن به رنگ قهوه ای در بافت باقی می ماند.
افرادی که نارسایی قلب دارند Congestion کبد می گیرند. چون وقتی دهلیز و بطن راست نارسا باشند فشار در inferior vena cava بالا می رود و دقیقا در زیر inferior vena cava کبد قرار دارد. پس اولین جایی که فشار آن بالا می رود بافت کبد است. شاخه های سیاهرگی کبد به صورت ورید مرکزی لوبولی قرار دارد که وسط لوبول های کبد یک شاخه سیاهرگی وجود دارد. این شاخه ها در اثر فشار گشاد می شوند و روی بافت های کبدی اطراف فشار می آورند. و سلول های کبدی اطراف آن ها کم کم به خاطر فشار، ایسکمی می شوند و می میرند. بیشتر اوقات این سیاهرگ ها خون ریزی هم می کنند. بافت های نکروزه شده اطراف ورید مرکزی لوبولی و بافت های دورتر آن که سالم تر هستند، یک منظره دو رنگی را ایجاد می کنند (وسط لوبول، سلول ها نکروزه و مرده اند و اطراف لوبول سلول ها سالم هستند) به این منظره nut meg liver یا کبد جوز هندی می گویند. یعنی اگر کبد را ببریم و نگاه کنیم در آن رنگ های قهوه ای و زرد وجود دارد.
چگونگی تشکیل لخته خون در زخم و انعقاد خون
در داخل یک رگ و در جداره ی آن سلول های اندوتلیال endothelian و در زیر سلول های اندوتلیال غشای پایه basemant membrane قرار دارد و در زیر غشای پایه سلول های بافت همبندی مثل کلاژن ها قرار دارد، همچنین سلول های ماهیچه ای صاف به غیر از مویرگ ها در رگ های بدن وجود دارد.
زمانی که لایه سلول های اندوتلیال آسیب ببیند یک زنجیره از وقایع اتفاق می افتد که شروع آن از چسبیدن یک فاکتور در خون به نام فومین برانس VWF (ون ویلی براند) به کلاژن ها اتفاق می افتد (کلاژن هایی که از زیر سلول های اندوتلیال پیدا شده اند) و این فاکتور مانند پلی است بین پلاکت ها و رشته های کلاژن و پلاکت ها بین خودشان پل هایی ایجاد می شود به نام فیبرینوژن (پلاکت ها توسط این پل ها دو به دو به هم متصل می شوند) .
پلاکت ها بعد از فعال شدن شکل آن ها تغییر می کند و گرانول های آن ها آزاد می شود همچنین ADP یا آدنوزین تری فسفات و ترومبوکسان Ta A2آزاد می شود و موجب جمع شدن پلاکت های دیگر می شوند (عمل فراخوان ).
این مجموعه پلاکت ها نقص موجود در دیواره رگ را می پوشاند و از خروج خون جلوگیری می کنند. این توده ها که تا این جا تشکیل شده است به آن تکمه اینفلا تیپین اولیه که سست و ضعیف است، می گویند. برای محکم شدن این تکمه اولیه باید پروتئین های انعقادی خون به محل بیاید.
پروتئین های انعقادی خون و عملکرد آن ها
در خون یک آبشار انعقادی داریم که شامل 10 تا 15 پروتئین مختلف است و این ها در دو مسیر فعال می شوند و محصول نهایی آن Fibrin اس. Fibrin یک مولکول پروتئینی رشته ای شکل است که پلاکت ها را به هم جوش می دهد و به توده بزرگی که در اثر این جوش خوردن ایجاد می شود تکمه انعقادی ثانویه می گویند که تا چند روزی دوام دارد و در این چند روز رگ ها فرصت برای ترمیم دارند. (گیرنده سطح پلاکت ها) گلیکوپروتئین Ib برای متصل شدن به کلاژن ها و گیرنده Gpiib-III A بر روی پلاکت ها برای متصل شدن به رشته های فیبرونوژن است.
در داخل بدن اولین اتفاق بعد از آسیب رگ از مولکول های پروتئین Tissue factor که پروتئین غشایی است شروع می شود. سلول های بافتی و اندوتلیال که آسیب ببینند Tissue factor ازاد می کنند. Tissue factor باعث فعال شدن فاکتور V می شود و فاکتور V فعال شده فاکتور 9 را فعال می کنند. فاکتور 9 بعدا فاکتور 10 را فعال می کند و همچنین فاکتور 10 برای فعال شدن نیاز به فاکتور 5 فعال شده دارد. البته فاکتور 9 برای فعال شدنش به فاکتورهای 8 و 11 نیاز دارد.
فاکتور 10 همراه با 5 پروترومبین prothrombine فاکتور انعقادی 2 را است تبدیل به ترومبین می کنند و و این آنزیمی قوی بوده و یکی از کارهایی که می کنند تبدیل فیبرینوژن به فیبرین است. مرحله ی انعقاد به دو مسیر داخلی و خارجی تقسیم می شود و در جایی که فاکتورهای 9 و 10 فعال شده مسیر یکی شده و به آن مسیر مشترک می گویند . Common pathway پروتئین های انعقادی برای فعال شدن نیازمند این هستند که اولاً یون کلسیم در کنار آن ها باشد و همچنین فسفولیپید نیاز دارند. فسفولیپید مورد نیاز برای انعقاد از سطح سلول های اندوتلیال و پلاکت ها تامین می شود. در تست های آزمایشگاه، فسفولیپید به صورت آماده و از خارج وارد می شود. ترومبین غیر از تبدیل فیبرینوژن به فیبرین کارهای دیگری نیز انجام می دهد. مثلاً باعث تجمع پلاکت ها و باعث فعال شدن سلول های اندوتلیال، همچنین باعث فعال شدن لنفوسیت ها و مونوسیت های سیستم ایمنی بدن می شود.
چگونه لخته ی ایجاد شده در بدن حذف می شود؟
سیستم حذف لخته (سیستم فیبرو نیلتیک ) رشته های فیبرین که بعد از چند روز دیگر نیازی به آن ها نیست و باید حذف شوند را حذف می کند. کار تجزیه کردن این رشته های فیبرین را آنزیم پلاسمین انجام می دهد( پلاسمینوژن تبدیل می شود به پلاسمین). پلاسمین رشته های فیبری را می شکند و قطعات فیبرین ایجاد می شود. اهمیت این قطعات فیبرین در این است که کمک می کند بفهمیم فردی در بدنش لخته ای وجود دارد یانه. برای فهمیدن این مورد قطعات فیبرین را اندازه گیری می کنیم. از تست های دیگر برای تشخیص قطعات فیبرین، داپلری است که متخصصان رادیولوژی انجام می دهند، با داپلر سونوگرافی جریان خونی که از رگ عبور می کند اندازه گیری می شود و اگر در رگ خون لخته شده باشد مسیر بسته و سیگنال نمی دهد. برای تبدیل شدن پلاسمینوژن به پلاسمین عواملی دخالت دارند. ماده ای به نام t-pA که از سلول های اندوتلیال آزاد می شود و چند آنزیم دیگر دخالت دارند.
خطرات تشکیل لخته خون در بدن
ایجاد لخته در بدن برای ترمیم زخم ها ضروری است اما اگر لخته بی مورد و به اشتباه تشکیل شود مشکلاتی را به بار می آورد. همچنین در نقطه ی مقابل اگر لخته ی خون در بدن تشکیل نشود خون ریزی های بدن متوقف نمی شود و فرد تمام خون خود را از دست می دهد. یکی از شایع ترین بیماری هایی که باعث می شود فرد نتواند جلوی خون ریزی خود را بگیرد بیماری هموفیلی است که در این بیماری نقص های در تشکیل لخته خون و پروتئین هایی که باعث ایجاد لخته ی خون می شوند ایجاد می شود.
خطرات تشکیل لخته خون چیست؟
گاهی خون به اشتباه بر اثر عواملی شروع به لخته شدن می کند. این لخته ها گاهی در محل تشکیل خود می مانند و حرکتی نمی کنند که ممکن است بعد از گذشت چند سال بزرگ شده و تنگی عروقی ایجاد کنند اما گاهی لخته های خون از جای خود کنده می شوند و در مسیر رگ های خونی به حرکت در می آیند که می توانند بسیار خطرناک باشند. گاهی این لخته ها در رگ های فرعی به دام می افتد و خون رسانی آن ها را قطع می کند که مشکل زیادی برای فرد ایجاد نمی شود اما گاهی این لخته خون حرکت کرده و در داخل عروق مهم و ریز مانند عروق مغزی یا ریوی گیر می کند. اگر لخته ی خون در داخل عروق مهم به خصوص عروق مغزی به دام بیوفتد می تواند باعث ایجاد سکته های مغزی در فرد بشود. هم چنین اگر لخته های خونی در داخل عروق ریوی به دام بیوفتد می تواند آمبولی ریوی ایجاد کرده و خون رسانی به ریه ها را مختل کند. در این صورت در تنفس فرد مشکل ایجاد شده و حتی ممکن است باعث مرگ فرد بشود.
آمار جهانی نشان می دهد آمبولی های ریوی در 96 درصد موارد باعث مرگ فرد می شوند. اما تشکیل لخته در اندام مانند دست و پا خطرات جانی برای فرد ایجاد نمی کند و تنها می تواند باعث مشکلات حرکتی یا … برای فرد شود که به کمک تصاویر سی تی اسکن به راحتی آن را برطرف می کنند.
دلیل کشنده بودن سم مار و عقرب
یکی از سوالاتی که ممکن است برای خیلی از افراد ایجاد شود این است که چرا زمانی که یک مار یا عقرب فردی را نیش می زند اگر به سرعت به فرد رسیدگی نشود او می میرد؟ جواب این سوال این است که در سم این جانوران موادی وجود دارد که بلافاصله بعد از ورود به خون می توانند مکانیسم های همودینامیک خون را به هم بزنند و خون را لخته کنند. زمانی که خون در داخل عروق لخته می شود خون رسانی به ارگان های مهم مختل شده و فرد می میرد. در این مواقع مغز در عدم اکسیژن رسانی بیشترین آسیب را متحمل می شود. البته سم مار های کشنده چنین حالتی را ایجاد می کند و سم بعضی از مار ها ممکن است تا این حد خطرناک نباشد.
بعضی از مارها نیز وجود دارند که ماده ی قوی خاصی در زهر آن ها وجود دارد که بلافاصله پس از ورود به خون به طور کامل خون بدن را به حالت لخته در می آورد و فرد فرصت هیچ گونه اقدام درمانی را پیدا نکرده و چند دقیقه بعد می میرد.
نظرات کاربران