در این مقاله ما روش‌های تصویربرداری از رگ ها را بیان می کنیم و چگونگی،خطرات و فواید آن را بیان خواهیم کرد و ترس مردم ناشی از آنژیوگرافی را از بین می‌بریم.
رگ های بدن به سه دسته تقسیم می شوند:
- سرخرگ یا شریان
- سیاهرگ یا ورید
- مویرگ
به سرخرگ،آنژیو هم گفته می‌شود.آنژیوگرافی به معنای تصویربرداری از عروق شریانی یا سرخرگ های بدن با تزریق ماده حاجب (ماده ای که باعث می شود تصویر بافت ها را در زیر دستگاه اشعه ایکس داشته باشیم)،است.
تاریخچه آنژیوگرافی:
این روش اولین بار توسط پزشکی به نام آنتونیو اگامونیش نجام شد.در ابتدا برای تصویربرداری از شریان های بدن،برای بررسی بیماری‌های شریانی،آب و گچ را مخلوط و به داخل عروق تزریق می‌کردند و رگ نگاری یا آنژیوگرافی را انجام می دادند؛اما بعدها به دلیل نیاز به ماده ای که بتواند این احتیاج را برطرف کند و دیگر تزریق آب و گچ صورت نگیرد،مواد مختلفی تولید شد.
پزشکان از آنژیوگرافی برای بررسی مسیر های شریانی و پاتولوژی یا آسیب شناسی های عروقی استفاده می کنند.بعد از انجام آنژیوگرافی، پزشک با مشاهده تصاویر،می تواند اطلاعات دقیقی از عروق برای فعالیت‌های درمانی خود،حتی عمل جراحی به دست بیاورد.یکی از مزایای خاص آنژیوگرافی که باعث شده است این روش درمانی با پیشرفت علم و آمدن دستگاه‌های جدید،همچنان به تعداد زیادی انجام شود؛این است که در آنژیوگرافی پزشک معالج می‌تواند همزمان با بررسی عروق شریانی،اقدامات لازم درمانی را نیز انجام دهد؛اما در روش‌های دیگر بررسی عروق،مانند سی تی آنژیوگرافی و ام آر آنژیوگرافی،نمی توان اقدامات درمانی انجام داد و این دستگاه ها فقط تصویری از عروق شریانی به ما می‌دهند.
اقدامات درمانی در حین آنژیوگرافی به این گونه است که برای مثال،فردی دارای گرفتگی یا تنگی دو نقطه ای از شریان یا همان رگ خود می باشد.پزشک ابتدا با تزریق ماده حاجب،تصویر آن را تهیه و مکانی تنگی را دقیقا مشخص می‌کند.سپس با روش درمانی خاص و مطابق با نوع گرفتگی یا تنگی،این مشکل را همان لحظه درمان می کند.
دستگاه آنژیوگرافی: دستگاه آنژیوگرافی نسبت به سایر دستگاه های تصویربرداری مبتنی بر اشعه ایکس (X)تفاوت‌هایی دارد.برای مثال تیوپ اشعه ایکس آن،در زیر تخت قرار می گیرد و دارای ظرفیت حرارتی بسیار بالایی است.در حالی که همین تیوپ اشعه ایکس در رادیولوژی بالای تخت قرار می‌گیرد و ظرفیت حرارتی بسیار کمتری نسبت به آنژیوگرافی دارد.کل قسمت بازویی که تیوپ و دریافت کننده تصویر به آن متصل هستند،حالت C شکل دارد و قابلیت چرخش در تمام جهات را برای کارکنان آنژیوگرافی و پزشک فراهم می کند.
فهرست مطالب
روش انجام آنژیوگرافی:
برای انجام رگ نگاری یا آنژیوگرافی،پزشک با بررسی کامل شریانی که تصویر آن را می خواهد،مبدا این شریان را پیدا می‌کند.مبدا شریان جایی است که شریان مورد نظر ما از آن منشعب می‌شود.به دیگر سخن،محل جدا شدن شریان مورد نظر ما از عروق و شریان اصلی مبدا شریان نامیده می شود.سپس پزشک محل ورید و شریان فمورال یا رانی را در محل کشاله ران مشخص می‌کند و این محل را به طور دقیق ضدعفونی و آن گاه یک کاتتر وارد شریان می کند.این کاتتر را در مسیر شریان پیش می‌برد تا به مبدأ شریان مورد نظر خود برسد.هنگامی که به مبدا شریان رسید،یک گرافی از بیمار تهیه می شود تا پزشک مطمئن شود که کاتتر در محل دقیق خود قرار دارد.سپس پزشک بر اساس سن بیمار و نوع بیماری مقدار ماده حاجب را تعیین و تزریق می‌کند.پس از تزریق شروع به گرفتن گرافی های متوالی از مریض می کند تا بتواند تعداد تصویر کافی از او به دست بیاورد.سپس تصاویر را بررسی می‌کند تا ببیند شریان مورد نظر در آن واضح افتاده است یا خیر.در این زمان،پزشک شروع به تشخیص می کند و در صورت لزوم،اقدامات درمانی را آغاز می نماید.
روش های جدید جایگزین آنژیوگرافی
سی تی آنژیوگرافی:
یک روش بسیار جدید و سریع تر از آنژیوگرافی است و دیگر نیاز به ورود کاتتر نیست و فقط برای انجام آن،لازم است،یک رگ با آنژیوکت از مریض گرفته و ماده حاجب در داخل آن تزریق شود.از مزایای این روش سریع بودن،دقیق بودن و با کیفیت بودن تصاویر آن است.اما معایبی هم دارد.برای مثال نمی توان اقدام درمانی را در هنگام سی تی آنژیوگرافی انجام داد یا سی تی آنژیوگرافی در بررسی عروق تحتانی انگشتان دست و پا کمی ناتوان است.
ام آر آنژیوگرافی:
ام آر آنژیوگرافی نیز امروزه کاربرد فراوانی پیدا کرده است اما اهمیت آن به اندازه سی تی آنژیوگرافی نیست.
آنژیوگرافی تفریقی یا DSA
این روش از آنژیوگرافی برای نمایش بهتر عروق در تصویر انجام می شود.به گونه ای که تصویر عروق به رنگ سیاه در زمینه خاکستری رنگ نمایان می شود.برای انجام آنژیوگرافی تفریقی،ابتدا یک تصویر یا گرافی بدون تزریق ماده حاجب یا کنتراست از مریض گرفته می شود.آنگاه با روش خاصی فیلم را از حالت نگاتیو(negative) به حالت پوزیتیو (positive)تبدیل می کنند.پس از آن،تزریق ماده حاجب به داخل رگ بیمار صورت می گیرد و یک گرافی از بیمار می گیرند.سپس دو تصویر حاصله را روی یکدیگر قرار می دهند که باعث می شود،عروق به رنگ سفید نمایان شوند.آن گاه یک فیلم خام پشت آن قرار می دهند و دوباره مورد تابش قرار می دهند که این کار،باعث می شود،تصویر عروق در آن به رنگ سیاه مشاهده شوند.
مهم ترین آنژیوگرافی ها
آنژیوگرافی ها برای بررسی عروق مختلف بدن مورد استفاده قرار می گیرد اما در بعضی از موارد استفاده آن بیشتر است یعنی تعداد درخواست بیشتری را به خود اختصاص می دهد، از این آنژیوگرافی های پرکاربرد می توان به آنژیوگرافی عروق ریوی و آنژیوگرافی عروق کرونر قلب اشاره کرد.
طبق آمارگیری انجام شده در سال 2014 بیشترین تعداد آنژیوگرافی در اروپا مربوط به این دو می باشد.
آنژیوگرافی عروق ریوی :
در انجام آنژیوگرافی که معمولا برای بررسی انسداد و آمبولی های ریوی انجام می شود، پزشک کاتتر را از ورید فمورال یا رانی در محل کشاله ران وارد می کند و بعد آن را در مسیر این ورید هدایت می کند تا به بزرگ سیاهرگ زیرین برسد سپس این مسیر را ادامه می دهد تا کاتتر وارد دهلیز راست و بعد از آن وارد بطن راست شود. در این هنگام پزشک یک رادیوگرافی ساده از مریض انجام می دهد تا از محل درست کاتتر مطمئن شود. هنگامی که پزشک بررسی های لازم را انجام داد ماده حاجب را تزریق می کند و شروع می کند به گرفتن رادیوگرافی های پشت سرهم با سرعت بالا تا زمانی که شریان ریوی را دی تصویر ببیند انگاه رادیوگرافی را قطع کرده و کاتتر را خارج می کند و در صورت نیاز اقدامات درمانی را برای برطرف سازی مشکل بیمار آغاز می کند.
آنژیوگرافی عروق کرونر قلب :
همان طور که می دانید عروق کرونر عروق تغذیه کننده قلب هستند و خون و مواد غذایی را برای قلب فراهم می کنند. این عروق بسیار کوچک بوده و قطر بسیار کمی دارد و ممکن است بر اثر رسوب مواد گوناگون (بیشتر کلسترول و کلسیم) تنگ یا به طور کامل مسدود شوند. با انسداد این عروق خون رسانی به قلب مختل شده و ماهیچه های قلب از کار می افتند و فرد دچار انفاراکتوس یا سکته ی قلبی می شود.
مهم ترین اهمیت آنژیوگرافی عروق کرونری بررسی انسداد و تنگی آن ها و همچنین مهم تر از آن انجام اقدامات درمانی در حین انجام آنژیوگرافی است.
برای انجام آنژیوگرافی عروق کرونر پزشک این بار کاتتر خود را از راه شریان فمورال وارد کرده و آن را در طی مسیر شریانی تا ابتدای آئورت هدایت می کند زیرا عروق کرونر از ابتدای آئورت جدا می شوند سپس یک رادیوگرافی ساده از مریض می گیرد تا از محل صحیح کاتتر اطمینان یابد. زمانی که پزشک بررسی های لازم را انجام داد آنگاه تزریق ماده حاجب را در ابتدای سرخرگ آئورت انجام می دهد. بعد از انجام تزریق ماده کنتراست یا ماده حاجب پزشک شروع به رادیوگرافی های پشت سرهم از مریض می کند تا عروق کرونر را به طور کامل در تصویر ببیند و بعد از مشاده آن را رادیوگرافی را قطع می کند.
پزشک تصاویر حاصله را با دقت بررسی کرده و در صورت مشاهده انسداد در آن ها در همان لحظه اقدامات درمانی را آغاز می کند.
خطرات آنژیوگرافی
آنژیوگرافی دارای مقدار بالایی از اشعه ایکس برای بیمار و پرسنل می باشد،زیرا تحت تابش مستقیم و ممتد این اشعه قرار دارند. در آنژیوگرافی به دلیل اینکه ماده حاجب که در داخل عروق تزریق شده است،پس از مدت نسبتاً کوتاهی به وسیله جریان زیاد خون از رگ ها پاک می شود،دیگر نمی توان تصویر آن را مشاهده کرد.بنابراین لازم است که اشعه با سرعت بالا و به صورت پیوسته تابیده شود.
آنژیوگرافی و حاملگی
آنژیوگرافی به علت دز بالای اشعه ای که دارد انجام آن در زمان حاملگی ممنوع است و باید پرسنل از حامله نبودن فرد بیمار اطمینان یابند. اما زمانی که جان فرد بیمار حامله در خطر است پزشک ریسک کرده و تحت شرایطی این آنژیوگرافی را برای مریض انجام می دهد البته قبل از انجام آن فرم رضایت نامه به بیمار داده می شود تا پر کند.
خطرات مواد حاجب
مواد حاجب مواد یونی محلول در آب هستند. این مواد در بعضی از افراد می توانند واکنش های آلرژیک ایجاد کنند و خطرات شدیدی را برای فرد به دنبال بیاورند لذا به همین علت پزشکان قبل از تزریق این مواد از مریض تست واکنش آلرژیک می گیرند تا میزان حساسیت او را نسبت به این مواد بفهمند و در صورتی که مریض هیچ گونه واکنش شدید از خود نشان نداد تزریق را برای او انجام می دهند. مواد حاجب به گونه ای هستند که هنگامی که در مقابل اشعه x قرار می گیرند از خود تصویر می دهند و باعث نمایان شدن آن یخش می شوند در صورتی که ساختار هایی مانند عروق پون از بافت نرم هستند در زیر اشعه X از خود تصویر ایجاد نمی کنند.
موارد استفاده از آنژیوگرافی
آنژیوگرافی در تصویربرداری بیماری های گوناگون عروقی مورد استفاده قرار می گیرد که مهمترین موارد آن را به طور خلاصه دز زیر نام برده یا توضیح خواهیم داد:
- آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین(سخت شدن دیواره رگ ها)
- آنوریسم: آنوریسم یک اتساع یا بیرون زدگی غیر نرمال در دیواره عروق می باشد که دارای دیواره نازک و کم ضخامت است.نازک بودن دیواره این بیرون زدگی،سبب می شود که هر لحظه امکان پارگی آن وجود داشته باشد.در صورتی که آنوریسم در عروق اساسی بدن ایجاد شود،با پاره شدن می تواند باعث مرگ فرد شود.
- دایسکشن عروق: در این اختلال،یک پارگی در دیواره رگ روی می دهد که خون از پارگی خارج شده و در میان لایه های رگ جمع می شود.از این رو،باعث می شود خون لخته شود یا به طور کامل مانع از جریان خون در رگ می شود.این اختلال،در تصاویر به دست آمده از آنژیوگرافی به صورت دولومن دیده می شود.
- بررسی انسداد کامل عروق و شریان ها که باعث عدم خون رسانی به بافت ها شده و به آن،ایسکمی گفته می شود.اگر این بیماری مورد توجه قرار نگیرد و درمان نشود،باعث مرگ یا از دست رفتن آن بافت،یعنی نکروز آن بافت خواهد شد.
- بررسی تنگی آئورت
- بررسی سکته های مغزی
- همانژیوم ها: همانژیوم یک تومور خوش خیم در بافت های عروقی به شمار می آید که در تصاویر آنژیوگرافی،به صورت کلافه های عروقی در هم پیچیده مشاهده می شود.
- AVM: به آن مالفورمیشن یا بدفرمی عروق نیز گفته می شود.در AVM ، یک ارتباط مستقیم میان شریان و ورید به صورت مادرزادی موجود است؛در نتیجه AVM باعث ترکیب شدن خون موجود در سیاهرگ و سرخرگ می شود.
- برسی آمبولی: آمبولی،یکی از شایع ترین موارد استفاده از آنژیوگرافی به منظور تصویربرداری است؛به خصوص زمانی که آمبولی مورد نظر،آمبولی ریه یا PE است.آمبولی،لخته خونی است که در داخل رگ حرکت کرده،باعث انسداد رگ در محلی می شود که با استفاده از آنژیوگرافی تشخیص داده شده و اقدامات درمانی لازم برای رفع به موقع آن انجام می شود.
جمع بندی نهایی
آنژیوگرافی یک روش تصویربرداری توأم با درمان به حساب می آید که با استفاده از اشعه X صورت می پذیرد و امکان انجام اقدامات درمانی را در هنگام بررسی،به پزشک معالج می دهد.هرچند دارای خطراتی همچون استفاده از اشعه X می باشد،اما مزایای آن به نسبت معایبش،بسیار بیشتر است به خصوص اینکه امکان تشخیص به موقع مشکلات عروقی را فراهم آورده و به پزشک اجازه انتخاب بهترین روش،برای درمان را می دهد.
نظرات کاربران