سی تی اسکن و کاربرد های سی تی اسکن مغز

معرفی دستگاه سی تی اسکن و کاربرد های آن

سی تی اسکن یکی از دستگاه های تصویربرداری پزشکی است که امروزه کاربر فراوانی پیدا کرده است. دراین مقاله ما به بررسی این دستگاه و انواع سی تی اسکن مانند سی تی اسکن مغز و… می پردازیم و به طور کامل معایب و مزایای آن را شرح می دهیم.

سی تی اسکن یعنی مقطع نگاري که با استفاده از کامپیوتر بازسازي می شود.

تصاویر رادیولوژي دو بعدي اند و بعد سوم ندارد درحالی که CT scan توانایی تولید و گرفتن تصاویر   3 بعدی هم دارد.

• تاریخچه دستگاه سی تی اسکن

اصل رادون:اگر یک شی داشته باشیم که ندانیم چه شکلی است ولی بی نهایت نما از آن در جهات مختلف داشته باشیم بامعادلات ریاضی میتوانیم شکل آن را حدس بزنیم.

اولین دستگاه توسط Hounsfield ساخته شد که به آنها جایزه نوبل اعطا شد.

• اساس کار سی تی اسکن:

در محفظه اي به اسم گنتري یک تیوپ اشعه ایکس داریم که یک دسته اشعه را تولید کرده که به صورت بادبزنی  به بدن بیمار تابیده و دز اشعه به بیمار می کند.

7نسل براي سی تی اسکن تعریف می شود اما اکثر دستگاه هاي موجود به نوعی تغییریافته هاي نسل سوم هستند.
دستگاه های نسل 6 با نام Dual source یا دو منبع تولید اشعه ایکس به بازار عرضه شدند که بیشترین کاربرد آن ها مربوط به تصویربرداری های قلبی بود.

سی تی اسکن یکی از پرکاربرد ترین دستگاه های تصویربرداری پزشکی است که امروزه در بسیاری از مراکز درمانی از آن استفاده می شود و نقش به سزایی در تشخیص و درمان ایفا می کند.
این دستگاه با اشعه ایکس کار می کند و به مراتب سریع تر از ام آر ای است و قابلیت بسیار زیادی در آشکارسازی بافت استخوانی و شکستگی ها دارد اما یکی از مشکلات آن همین استفاده از اشعه ایکس از که این اشعه جز پرتو های یونیزان است و می توانند خطراتی به دنبال داشته باشد.
خطرات ناشی از سی تی اسکن برای افرادی است که در یک ماه بیش از 5 بار سی تی انجام دهند.
درست است که این دستگاه با اشعه ایکس کار می کند و خطر و احتمال سرطان را افزایش می دهد اما این برای کسانی است که تعداد دفعات انجام سی تی برای آن ها بیش از حد باشد وگرنه با یک آزمون سی تی اسکن در سال قرار نیست فرد دچار حوادث پرتویی شده یا دچار سرطان بشود.
این دستگاه امروزه پیشرفت زیادی کرده است به گونه ای در کار های قلب و رگ نگاری نیز وارد شده و پزشکان ترجیح می دهند به جای آنژیوگرافی برای مشاده عروق از CTA  یا سی تی آنژیوگرافی استفاده کنند زیرا این روش روش غیرتهاجمی به حساب می آید یا به عبارتی در آنژیوگرافی معمول پزشک باید یک پوست را برش داد و یک کاتتر از رگ عبور بدهد و ماده حاجب یا ماده کنتراست(ماده ای که در زیر اشعه ایکس از خود تصویر ایجاد می کند)را در محل مورد نظر تزریق کند و سپس آنژیوگرافی را انجام دهد اما در سی تی آنژیوگرافی برای مریض فقط  یک تزریق در سیاهرگ یا ورید او انجام می شود و پس از گذشت مدت زمان مشخص این ماده کنتراست به محل مورد نظر می رسد و تصویر ایجاد می کند.
اما سی تی آنژیوگرافی فقط جنبه تشخیصی دارد و اگر تشخیص داده شود که مریض مشکلی در عروق خود دارد باید آنژیوگرافی نیز برای او انجام شود زیرا این روش هم جنبه تشخیصی دارد و در حین انجام آن می توانند اقدامات درمانی نیز انجام دهد.
یکی دیگر از ویژگی های خاص این دستگاه توانایی تولید تصاویر 3D یا سه بعدی است که این ویژگی در دستگاه های رادیولوژی معمولی وجود ندارد و به همین علت ممکن است گاهی پزشک در تشخیص خود دچار خطا بشود.

• سی تی اسکن مغز:

1. مهمترین دلیل استفاده از آن بیماران تروما یا بیمارانی که دچار حوادث شده اند هستند.
2. بیماران مشکوك به CVA :CVA به بیماري سکته مغزي یا آنفارکتوس مغزي یا استروكگفته می شود که در آن بخشی از مغز به علت اختلال در خونرسانی از بین میرود.
3. ضایعات مادرزادي
4. مننژیت
5. سردردهایی که علت ناشناخته دارند.
6. بیماران هیدروسفالی
   هیدروسفالی:در داخل مغز بطن هایی وجود دارد که این بطن ها از طریق یک سري مجاري با مایع CSF در ارتباط هستند. ممکن است گاهی ترشحCSF زیاد شود یا از داخل بطن ها به درستی تخلیه نشود. این امر موجب متسع شدن بطن ها می شود.این اتساع را هیدروسفالی گویند.هیدروسفالی روي مغز فشار وارد میکند و ممکن است به بافت مغز آسیب برساند.

• تزریق ماده حاجب در مغز چه کمکی می کند؟

1. بررسی ضایعات عروقی:وقتی رگی از ماده حاجب پرشود ضایعات عروقی مانند آنوریسم نمایان می شود.
2. بررسی مجاورات عروقی یک ضایعه : ارتباط یک ضایعه یا تومور با عروق بسیار حائز اهمیت است.
3. افتراق عروق از بافت هاي مجاور : به ویژه در ناحیه شکم ماده حاجب تزریق می کنیم اگراز ماده حاجب پرشد یعنی رگ بوده است.
4. بررسی عروق تغذیه کننده تومورها و ضایعات: نشان دهنده این است که توده یا ضایعه از چه رگی تغذیه می کند و بسیار کاربردي است.

• سی تی چشم یا Orbit :

براي بررسی بافت نرم و شکستگی هاي حفره اوربیت در تروماها استفاده می شود و بیشترین اندیکاسیون بررسی تروما است.

به دو شکل انجام می شود: بدون کنتراست براي بررسی اجسام خارجی و تروما و با کنتراست براي بررسی اجسام خارجی داخل چشم و عفونت و التهاب و تومورهاي داخل حفره چشم.

• سی تی گوش:

براي بررسی عفونت هاي گوش ، شکستگی ها ، ارزیابی ایمپلنت هاي گوش و کلستئاتوم.
کلستئاتوم : سطح بیرونی پرده صماخ از پوست پوشیده شده است و سلول هاي پوست در این ناحیه بعداز مدتی می میرند و اگر به هردلیلی پرده گوش به سمت داخل کشیده شود یا سوراخ کوچکی در آن وجودداشته باشداینسلول هاي مرده به جاي اینکه دفع شوند تجمع پیدا می کنند یا از طریق سوراخ وارد گوش می شوند یا در اثر کشیدگی پرده گوش به سمت داخل تجمع پیدا می کنند، بعد از اینکه تجمع پیدا کردند آنزیم هایی در آن ترشح می شود که موجب می شود این سلول هاي مرده ، تخریببافت استخوانی و تخریب استخوانچه هاي گوش را انجام می دهند وکم کم این تخریب سلول هاي مرده بیشتر می شود. به این تجمع سلول هاي مرده و خوردگی ناشی از آن کلستئاتوم گفته می شود که موجب عفونت ناحیه گوش می شود و چرك از گوش این افراد خارج می شود و در تصاویر سی تی بیمار توده اي بافت نرم دیده می شود که پیشرفت می کند و در اثر فعالیت هاي آنزیمی در آن ناحیه باعث تخریب استخوانچه هاي گوش می شود.

• سی تی گردن:

جزو سی تی هاي نسبتا پرکاربرد است و در بررسی ضایعات ناحیه گردن بسیار کاربردي است 4نوع سی تی از ناحیه گردن با نیازهای مختلف ممکن است درخواست داشته باشیم : 1) سی تی گردن بدون کنتراست

2) سی تی گردن باکنتراست که بیشترین کاربرد

3) سی تی آنژیو

4) بررسی مهره هاي گردنی

سی تی گردن بدون کنتراست: اندیکاسیون هاي آن محدود است و معمولا براي بررسی اجسام خارجی ،بررسی سنگ هاي بزاقی ، بررسی غده تیروئید گوآتر و بررسی آسیب یا شکستگی هاي غضروف هاي حنجره

سی تی گردن با تزریق:بسیار پرکاربرد است و براي بررسی انواع ضایعه هاي مرضی از جمله: آبسه ها ، تومورها ، متاستازها ، عفونت ها و پاتولوژي هایی که قسمت هاي مختلف گردن را درگیر می کند (ازجمله حلق، حنجره ، غدد لنفاوي ، بخش فوقانی مري ، قسمت ابتدایی ناي ، عروق کاروتید

• سی تی مهره هاي گردن:

اندیکاسیون مهره هاي گردن بررسی شکستگی ها، در رفتگی ها،متاستازهاي استخوانی و … است.
معمولا در سی تی مهره هاي گردن در بررسی شکستگی ها، حداکثر 3 یا 4 مهره را اسکن انجام می دهیم.

• سی تی اسکن ریه:

نمونه اي از اندیکاسیون هاي بدون تزریق ریه : عفونت ها ، ضایعاتی که در رادیوگرافی تشخیص داده شده، ضایعات مادرزادي و تروما. این سی تی یکی از پرکاربردترین سی تی ها در تشخیص بیماری ها است و بیشترین درخواست را گاهی به خود اختصاص می دهد.

• سی تی آنژیوگرافی قفسه سینه:

جهت بررسی دایسکشن آئورت قبل و بعد از عمل( بررسی نتیجه درمان)، بررسی آنوریسم آئورت قبل و بعد از عمل( بررسی نتیجه درمان)، ارزیابی کوارتاسیون آئورت، ارزیابی آترو اسکلروز آئورت توراسیک، ارزیابی آنومالیهاي آئورت و عفونتهاي آئورت و همچنین تروما مورد استفاده قرار میگیرد.

اگر آانتیماي رگ (یعنی لایه داخلی رگ) پاره شود و خون بیرون از لایه هاي داخلی قرار گیرد که نتیجه آن دایسکشن آن رگ است.

آنوریسم آئورت : بیرون زدگی دیواره آئورت .
کوارکتاسیون آئورت : تنگی آئورت که معمولا به صورت مادرزادي است.

آترواسکلروز یا پلاك هاي آتروما : کلسترولی که روي دیواره عروق رسوب می کند و کم کم برروي زمینه کلسترول کلسیم رسوب می کند و باعث سفت شدن دیواره عروق شریانی می شود.

عارضه ها :

1. لخته شدن خون و بسته شدن کامل مسیر خون
2. از جاي خود کنده شود و در جاي دیگر باعث انسداد عروق شود.

ارزیابی آنوماري هاي آئورت یا بدشکلی هاي آئورت) : مثلاً در یک فرد عادي شریان کاروتید که از قوس آئورت جدا می شود حالا در فردي دیگر از آئورت صعودي جدا می شود.

• سی تی اسکن شکم و لگن:

طیف وسیعی از بیماري ها را شامل می شوداز جمله:قاعده ي ریه ها،کبد،مجاري
صفراوي،طحال،غدد آدرنال،کلیه ها،لنفود ها،عروق خونی،معده،سیستم گوارش(کولون_روده هايکوچک)،رحم و تخمدان،پروستات و مثانه و استخوان هاي این ناحیه

• مزیت استفاده از مگلومین نسبت به سولفات باریم رقیق شده به عنوان کنتراست چیست؟!

1. زمان ترانزیت کوتاه تري دارد,چون دارو هایپر اسمولار است و وقتی وارد لومن گوارشی می شود آب را به داخل لومن جذب کرده لذا غلظتش کم نشده و سریع عبور می کند.
2. در صورتیکه نشت پریتوئم وجود داشته باشد,این ها معمولا مشکلی ایجاد نمی کنند چون یک دارويقابل حل در آب است یعنی اگر بیمار احتمال سوراخ شدگی لومن گوارش دارد نباید از سولفات باریم استفاده کرد.

• معایب “مگلومین“:داروي تلخی است و معمولا استفاده ي آن براي بیمار ناخوشایند است.و اگر بیمارآسپیره کند یعنی مثلا بیمار استفراغ کند و وارد ناي شود چون هایپراسمولار است,به خودش آب جذب میکند و باعث ادم ریه می شود. پس اگر بیماري هست که نمی تواند خوب قورت دهد یا خوب استفاده کند مثلا بیمار سکته کرده و احتمالا عضلات حلقش فلج شده و احتمال آسپیره کردنش زیاد است از مگلومین استفاده نمی کنیم.

• سی تی آنژیوگرافی اندام فوقانی و تحتانی:

این سی تی بیشتر برای بررسی شکستگی ها و آسیب های استخوانی این اندام ها انجام می شود یا برای بررسی انحراف یا چرخش در محور استخوان ها که باعث کج پایی یا چرخش پا به طرفین می شود کاربر دارد.

• سی تی آنژیوگرافی عروق کرونر قلب:

عروق کرونر قلب عروقی هستند که وظیفه خون رسانی به خود قلب را برعهده دارند و عروق بسیار نازکی هستند. این عروق معمولا به علت رسوب کلسترول در داخل آن ها بسته می شوند و باعث ایجاد MI یا سکته قلبی می شوند.
در این سی تی آنژیوگرافی با تزریق ماده حاجب تنگی این عروق را بررسی می کنند و مشاهده کامل مسیر آن در صورتی که تنگی وجو داشته باشد اهداف درمانی را در پیش می گیرند.

• تصویرسازی سه بعدی سی تی اسکن:

همان طور که ذکر شد یکی از مزیت های دستگاه سی تی اسکن نسبت به رادیولوژی قابلیت تولید تصاویر سه بعدی و فیلم است. تصاویر سه بعدی نمای بهتری از آسیب ها را برای پزشک فراهم می کنند و پزشک با چرخاندن این تصاویر می تواند تمامی محل هایی که احتمال آسیب دارد را بررسی کند و بعد نظر خود را بدهد.

• خطرات سی تی اسکن:

این دستگاه از اشعه ایکس استفاده می کند لذا افرادی که این آزمون برای آن ها لازم نیست بهتر است سی تی انجام ندهد زیرا احتمال سرطان را افزایش می دهد هم چنین انجام سی تی اسکن برای خانم های باردار منع مطلق دارد و در صورتی که مریض باردار است باید از انجام سی تی اسکن خودداری کند تا آسیبی برای جنین او ایجاد نشود.

در نهایت می توان گفت سی تی اسکن یکی از پرکاربردترین و بهترین دستگاه های تصویربرداری پزشکی است اما خطراتی هم دارد که این خطرات بهایی است که باید نسبت به کاربرد فراوان آن پرداخته شود.